Tuesday, July 28, 2009

Benevides "Abandona" Salsinha

Julgamentu : Eis Tenente Gastao Salsinha ho nia membru tuir julgamentu, hafoin hili advogado foun. Foto TP/Eugenio Pereira

Salsinha, Marcelo Caetano Hili Advogado Foun DILI – Hahu tersa, (21/07) too segunda (27/07/2009), advogado Benevides Correia Barros ne’ebe durante ne’e foo asistencia direitu ba arguido Gastão Salsinha, Marcelo Caetano no sira seluk, la-marka prejensa iha Tribunal Distrital de Dili, sem karta justifikasaun.

Hafoin julgamentu, Manuel Sarmento hanesan mos ekipa advogado husi Defensoria Publiku ba jornalista sira hateten katak, nia simu informasaun husi Benevides katak hetan ameasa.

“Hau hetan informasaun husi Benevides katak nia hetan ameasa, maibe seidauk hatene klaru konaba faktus Benevides hetan ameasa. Durante ne’e, hau rasik seidauk hetan ameasa husi ema ruma, “ dehan Sarmento.

Entretantu, Jose Pedro Camoes advogado seluk ne’ebe foo asistencia direitu ba arguido sira konfesa katak, durante ne’e la-sente buat ida.

“Karik Benevides hanesan personal sente ameasa, maibe hau rasik too agora la-hetan ameasa, “ dehan nia, hafoin julgamentu iha sesaun dadersan.

Arguido nain 16 ne’ebe durante ne’e hetan direitu advokasia husi Benevides Barros, horseik ho konsensia hili advogado foun hodi defende sira nian direitu atu hetan justica ba akuzasaun kazu atentadu 11 Fevereiru 2008 hasoru Prezidente da Republika Jose Ramos Horta iha Metiaut no Primeiru Ministru Xanana Gusmão iha Balibar.

Arguido Gastão Salsinha, Marcelo Caetano, Paul Neno, Joanino Mario Guterres, Quentino Expedito Santos hili defensor internasional Andre Fernandes husi Defensoria Publiku atu defende sira ba kazu refere.

Manuel Sarmento advogado husi defensoria publiku hetan fiar husi akuzado Bernardo da Costa no Gaspar Lopes.

Akuzado sira seluk ne’ebe foo fiar ba advogado Jose Pedro Camoes mak hanesan Adelino da Costa, Alexandre de Araujo, Raimundo Maia Barreto, Januario Babo Soares, Jose Agapito Madeira, Adolfo da Silva, Jose da Costa, Alfredo Andrade no Francisco Ximenes.

Iha julgamentu, prokurador internasional Felismino Cardoso konsidera atetude advogado Benevides Barros kontra lei advokasia numeru 11/2008, tanba la-foo karta justifikasaun ba tribunal.

Felismino Cardoso iha tribunal husu ba juiz atu foo avisa ba konsellu superior advogado, para labele akontese fali iha kazu seluk.

Hatan ba pedido prokurador, juiz Constancio Basmery hateten, tribunal sei hatoo karta ruma ba orgaun kompetente.

Bainhira jornalista diario ne’e, tenta konfirma via telefone, Benevides Correia Barros rejeita foo komentario.

Julgamento horseik, hetan prejensa husi arguido nain lima Angelita Francisca Maria Pires (sivil), Tito Tilman (F-FDTL), Francisco Andrade Ximenes (F-FDTL), Alfredo Andrade (F-FDTL), João Amaral (F-FDTL) ne’ebe durante ne’e hetan termos de residensia nomos arguido nain 23 ne’ebe nebe durante ne’e hela iha komarka Becora lidera husi Gastão Salsinha.

Alende ne’e, hetan mos partisipasaun husi familia arguido nomos familia matebian maijor Alfredo Reinado no Leopoldino Exposto.

Julgamentu ba dala-hitu ne’ebe deriji husi juiz Constancio Basmery akompanha husi juiz Deolindo dos Santos no Antonio Goncalves. Ekipa prokurador nomos ekipa advogado.
Julgamentu ne’e, sei halao iha semana ida dala-tolu, segunda, tersa no kuarta. (Timor Post)

Rona Sasin Eskoltu PM

Eskoltu Sira La-Hetan Salsinha
DILI
Eskoltu Primeiru Ministru nain haat ne’ebe prokurador aprejenta iha Tribunal Distrital de Dili, segunda no tersa semana ne’e deklara, la-hare autor ne’ebe halo embuskada hodi tiru konvoi PM momentu akontesementu 11 Fevereiru 2008 iha Balibar.

Iha akuzasaun prokurador katak, arguido Gastão Salsinha ho nia membru mak tiru konvoi PM, bainhira atu tunn mai Dili.

Bobby Agapito Gonçalves iha nia deklarasaun segunda loron kraik (27/07) no Adolfo Soares dos Santos no Joni Barbosa, iha julgamentu ba sesaun kuarta dader (28/07) no Jose Maria Barreto Soares iha sesaun kuarta loron-kraik, koalia hanesan dehan, rona deit mak kilat tarutu ho razadas maibe la-hatene se-mak tiru.

Iha deklarasaun ne’e, Adolfo Soares deit mak haktuir katak, la-rona akontesementu iha residensia Prezidente da Republika Jose Ramos Horta maibe sasin nain tolu seluk hateten, rona ona antes ne’e husi komandante sesaun Abilio dos Santos bainhira simu telefone husi komandante Mendes, no ikus Abilio informa ba PM.
Deklarasaun seluk ne’ebe la-hanesan ho sasin nain tolu seluk mak, sasin Adolfo nudar sofer ba PM ne’e, la-hatene iha loron 10 Fevereiru 2008, Prezidente da Republika hetan vizita husi delegasaun CPLP (Comunidade Paizes Lingua Portugues).

Tuir deklarasaun husi sasin nain tolu katak, antes akontesementu PM sei partisipa cerimonia iha residensia PR Horta, husi loron kraik no fila husi Metiaut ba Balibar iha kalan, maizumenus la-too kalan boot.

Deklarasaun diferente seluk mak, antes tama iha kurva liu oituan fatin akontesementu, Adolfo Soares la-hasoru Antonio Delegado eskoltu Primeira Dama Kirsty Sword Gusmão ne’ebe mai husi Dili atu ba Balibar.

Iha deklarasaun testamunha nain tolu katak, antes ne’e sira hasoru kareta Antonio Delegado diresaun husi Dili ba residensia PM Balibar atu halao servisu hanesan bai-bain.

Alende ne’e, Adolfo Soares mos haktuir katak, hatene deit katak iha sira nian kareta kilat rua, kareta oin kilat rua, kareta Polisia Nasoens Unidas (UNPOL) kilat rua no kareta komandante Abilio dos Santos kilat ida.

Maibe, tuir sasin Joni Barbosa no Jose Soares katak, iha sira nian kareta iha kilat hitu hamutuk ho sira nain rua nian sia. Kilat hitu ne’e, eskoltu seluk ne’ebe husu lisensa ba uma.

Jose Soares no Joni Barbosa haktuir katak, normalmente eskoltu ne’ebe husu lisensa la-lori kilat ba uma.

Iha deklarasaun Adolfo Soares katak, rona uluk kilat tarutu husi oin, hafoin kilat tiru razadas nia lori kareta halai ho velosidade maximo no konsege soke monu kareta eskoltu ne’ebe halai uluk ba rai naruk.

Kondisaun kareta halai, Adolfo Soares dos Santos haktuir, Bobby Agapito Goncalves tiru hasoru maibe naran tiru deit la-foka ba ema ruma no atrapalha nia muda mudansa, halo nia nervos atu tuku Bobby, “ deklarasaun ne’e hetan hamnasa husi audensia ne’ebe partisipa julgamentu.

Adolfo mos haktuir ba tribunal katak, lamenta ho atetude hahalok membru UNPOL nain rua ne’ebe momentu ne’eba la-konsege salva vida PM.

“Hau triste tanba momentu akontesementu sira halai fila fali ba residensia PM, “ haktuir nia hodi hatan perguntas husi advogada Zeni Arunt.

Joni Barbosa mos deklara katak, lolos momentu ne’eba membru UNPOL nain rua ne’e labele halai fila hodi abandona PM maibe funsaun mak satan no foo seguransa ba PM.

Jose Maria Barreto Soares no Joni Barbosa ne’ebe ho kareta monu ba rai naruk konfesa katak, hafoin monu la-sente an maizumenus minutu lima, maibe ikus hetan ajuda husi labarik oan ne’ebe sasin la-hatene naran. Labarik ne’e tuir sira katak, hela iha area kareta monu ba.

Depois sae ba estrada boot, Joni Barboso telefone komandante Mendes hodi husu ajudus, molok ajudus too. Sira konsege atu hetan dez-arma husi Guarda Nacional Republika, maibe la-konsege tanba komandante mos too iha fatin akonsementu.

Bainhira sae mai estrada boot too ba residensia atu lori sai familia PM ba Palacio do Governu, tuir testamunha nain rua ne’e katak situasaun normal ona.

Adolfo haktuir katak, bainhira PM, eskoltu Bobby Goncalves ho nia tuun fila fali husi Angguna tanba hare ba salvasaun pasajeirus sira seluk ne’ebe iha Angguna laran, “ dehan nia.

Nia mos dehan katak, labele kontinua lori halai kareta too mai Dili maibe too deit iha Fatunaba tanba kondisaun kareta ne’ebe aat bainhira hetan tiru.

Sasin sofer PM ne’e mos konfesa katak, nia agradese tanba kilat musan la-kona nia mesmo momentu ne’eba kilat musan kona borus kadera ne’ebe nia tuur ba.

Testamunha sira mos haktuir katak, kilat ne’ebe lori ho marka Stiyer, FNC no pistola.

Julgamento ba dala walu ne’ebe prejidi husi juis koletivu Constancio Basmery akompanha husi juiz Deolindo dos Santos no Antonio Goncalves. Ekipa prokurador nomos ekipa advogado, hetan prejensa husi arguido nain lima Angelita Francisca Maria Pires (sivil), Tito Tilman (F-FDTL),

Francisco Andrade Ximenes (F-FDTL), Alfredo Andrade (F-FDTL), João Amaral (F-FDTL) ne’ebe durante ne’e hetan termos de residensia nomos arguido nain 23 sira seluk.

Arguido nain 23 ne’ebe nebe durante ne’e hela iha komarka Becora lidera husi Gastão Salsinha (F-FDTL) mak Amaro da Costa Susar (PNTL), Marcelo Caetano (F-FDTL), Ismael S. do Soares (F-FDTL), Domingos do Amaral (F-FDTL), Francisco Jose Antonio (F-FDTL), Paul Leonel de Deus (F-FDTL), Gilberto Suni Mota (F-FDTL), Joanino Mario Guterres (F-FDTL), Igidio Lay Carvalho (F-FDTL), Caetano dos Santo Ximenes (F-FDTL), Bernardo da Costa (F-FDTL), Adelino da Costa (F-FDTL), Alexandre Araujo (PNTL), Raimundo Maia Barreto (F-FDTL), Januario Babo Soares (F-FDTL), Julio Soares Guterres (F-FDTL), Gaspar Lopes (F-FDTL), Jose Agapito Madeira (F-FDTL), Julio Antonio Soares (F-FDTL), Quentino Expedito Santos (F-FDTL), Adolfo da Silva (F-FDTL) no Jose da Costa (F-FDTL).
Alende ne’e, hetan mos partisipasaun husi familia arguido nomos familia matebian maijor Alfredo Reinado no Leopoldino Exposto. (Timor Post)

Rona Sasin F-FDTL

Julgamentu : Arguido nain ne'e hetan seguransa husi guarda prisioneiros bainhira remata julgamentu iha Tribunal Distrital de Dili. Foto TP/Mario Jhonny
Agustinho Freitas Konsidera Alfredo Inimigo,
Eskoltu PM La-hatene Se-mak Tiru
DILI –
Testamunha membru F-FDTL Agustinho Freitas konsidera Maijor Alfredo Reinado Alves ho nia membru hanesan inimigo tanba abandona kuartel F-FDTL, “ dehan nia iha julgamentu ba sesaun dader.
Julgamentu iha sesaun loron-kraik, testamunha Bobby Agapito Goncalves eskoltu Primeiru Ministru hateten katak, la-hatene se-mak halo embuskada ba residensia PM iha Balibar no tiru kuak roda kotuk husi karuk, kareta ne’ebe Xanana Gusmão uza momentu ne’eba.

Nia hatutan, momentu tuun mai Dili iha tuku 07.00 dadersan atu vizita Prezidente da Republika Jose Ramos Horta iha Heliport, tanba rona xefi do estadu hetan tiru husi grupu deskonhesido.
Deklarasaun ne’e, testamunha sira hatoo ba Tribunal Distrital de Dili, horseik iha julgamentu ba dala-hitu, relasiona ho kazu atentadu 11 Fevereiru 2008.

“Hau konsidera Alfredo ho membru sira seluk hanesan inimigo tanba abandona kuartel. Amigo karik servisu hamutuk ba nasaun, laos atu destroi, “ katak Agustinho Freitas hodi hatan perguntas husi prokurador Felismino Cardoso.

Normalmente, PM tuun mai Dili depende ba agenda servisu. Dala-ruma tuun dader deit, dala-ruma tarde oituan iha tuku 08.00 ou tuku 09.00, “ katak sasin eskoltu PM.

Agustinho Freitas haktuir kronolojia katak, depois foo seguransa husi tuku 02.00 – 04.00 no fila deskansa husi tuku 04.00 – 06.00 rona kolega Jose Luis nudar Polisia Militar nia lian hodi hafanun ho hakilar Alfredo ho nia grupu tama.

Ho kondisaun dukur no hakfodak atu hader husi toba fatin, matebian Alfredo se-kilat ba nia kotuk laran. Ho lian makas hodi hateten, labele bok-an, se-lae mate, “ dehan Agustinho Freitas hodi hatutan kronolojia.

Testamunha ne’e deklara konhese Maijor Alfredo tanba momentu ne’eba matebian la-taka oin. Nia mos hare Leopoldinho Exposto maibe la-konhese tanba uza hena taka metin oin (topeng-red).

Nia haktuir, hafoin Maijor Alfredo no Leopoldinho prende kilat husi nia ho kolega Domingos Ximenes, kilat marka M-16. Testamunha halai sai husi PR nia uma kotuk no konsege hare PR besik iha kios, “ katak sasin ne’ebe ho pangkat Cabu.

Bainhira haksoit husi moru, ain seidauk kona rai, rona kilat tarutu ho razadas, la-hatene se-mak tiru, “ nia hatutan tan.

“Molok atu trava Prezidente, hakilar dala tolu dehan katuas, katuas, katuas, Alfredo nia ema tama, maibe la-konsege rona, karik tanba dook, “ nia dehan.

Sasin ne’ebe tama iha forsa 1 Fevereiru 2001, hahu husi Aileu, Metinaro, Lospalos, Baucau too akontesementu no muda fali ba Metinaro haktuir katak, la-hare se-mak tiru kanek Prezidente da Republika.

Nia mos haktuir, momentu ne’e nia, Domingos Soares ho Filomeno Ximenes konsege duni ema nain tolu ne’ebe halai sae ba foho leten too iha tangki, maibe testamunha hateten la-konhese ema nain tolu ne’e. Sira nain tolu fila husi foho leten tanba la-simu ordem husi komandante atu duni tuir, “ dehan nia.

Testamunha Bobby Agapito Goncalves hanesan eskoltu ba PM desde 2001 momentu Xanana Gusmão sei assume kargu nudar Prezidente da Republika deklara katak, la-hatene se-mak halo embuskada iha momentu ne’eba.

Hafoin simu informasaun husi Dili katak Prezidente Horta hetan tiru, komandante sesaun Abilio dos Santos informa kedas ba PM. Husi informasaun ne’e mak iha inisiativa atu vizita Prezidente da Republika, “ deklara testamunha nudar membru Polisia Nasional Timor Leste iha sesaun seguransa pessoal.

Nia hatutan, depois sai husi residensia PM maizumenus metro 400, kareta PM hetan kedas tiru iha primeiru bala, testamunha la-hatene se-mak tiru kuak roda kotuk husi karuk.

Kilat tarutu ne’e, la-hatene mai husi ne’ebe konsege harahun vidru kotuk hodi hakanek Primeiru Ministru nia liman, “ katak nia.

Iha akontesementu ne’e, testamunha haktuir, tuur iha kadeira oin ho sofer Adolfo Soares hanesan mos eskoltu ba PM, no PM Xanana Gusmão tuur iha kadeira kotuk.

Depois hetan tiru razadas, kareta ne’ebe Adolfo lori, karik tanba hakfodak soke monu kareta seluk ba rai naruk hodi hakanek Joni Barbosa hanesan mos eskoltu ba PM, “ deklara testamunha.

Iha deklarasaun ne’e, sasin hatutan mos katak, hafoin soke, Rodolfo lori halai PM ho velosidade maizumenus 60 ou 70 km/h (kilometer per jam). Too iha Fatunaba tanba situasaun normal, sofer deside hodi husik kareta tanba kondisaun ladiak.

Sasin ne’e haktuir, hafoin lao maizumenus metro 10, sira hapara Angguna hodi sae maibe tuun fali husi Angguna hodi lao maizumenus metro 100 mai too Marabia.
La-kleur eskoltu PM seluk hanesan mos komandante sesaun Abilio dos Santos ne’ebe lori kareta Pajero, tula sira nain tolu ba hatun iha Palacio do Governu.

Arguido sira hetan akuzasaun husi ministeriu publiku relasiona ho atentadu 11 Fevereiru 2008 hasoru Prezidente da Republika iha Metiaut no Primeiru Ministru iha Balibar. (Timor Post)

Previuw Julgamentu 11 Fevereiru




















Arguida : Arguida Angelita Pires diskunfia sai hanesan autor prinsipal ba atentadu 11 Fevereiru 2008, husi foto sorin, matebian Maijor Alfredo Reinado Alves momentu iha ai-laran ho nia grupu. Foto TP/Eugenio Pereira

Angelita Pires Sai Autor Prinsipal,
Alfredo, Leopoldino Hetan Tiru Husi Membru F-FDTL
DILI
Kazu atentadu 11 Fevereiru 2008 hasoru Prezidente da Republika Jose Ramos Horta iha Metiaut-Dili husi grupu Maijor Alfredo Reinado Alves no atentadu hasoru Primeiru Ministru Ray-Rala Xanana Gusmão husi grupu eis Tenente Gastão Salsinha iha Balibar, tama ona prosesu julgamentu iha Tribunal Distrital de Dili, segunda (13/07/2009).

Julgamentu ba loron primeiru segunda, (13/07/2009), iha akuzasaun prokurador haktuir katak, arguida Angelita Maria Pires diskunfia sai autor prinsipal nomos atentadu ne’e planeia ona antes, hodi hasoru Prezidente da Republika no Primeiru Ministru.

Hatan ba akuzasaun ne’e, ekipa advogado no arguido Gastão Salsinha rejeita akuzasaun prokurador nian.

Iha defesa haktuir katak, sira tun ba Dili tanba simu karta atu halao dialogu ho PR Horta, laos atu tun ataka ka halo imbuskada hasoru amos Horta no Xanana Gusmão.

Hafoin julgamentu ba jornalista sira, arguida Angelita Pires ne’ebe hetan termus residensia (tahanan rumah-red) koalia ba jornalista sira katak, prontu foo sai lia loos ba tribunal hodi defende nafatin prinsipiu matebian Alfredo Reinado.

“Hau sei hatoo buat hotu ba tribunal, ita sei hetan lia-loos no justisa ba povu ida ne’e, hau la-abandona Maijor Alfredo nia prinsipiu, hau sei kontinua luta ninia direitu,” nia reafirma.

Iha loron segundu, tersa (14/07/2009), deklarasaun testamunha Pedro Joaquim Soares no Jose Luis da Costa hateten, la-konhese ema ne’ebe tiru Prezidenti Horta iha momentu ne’eba tanba autor ne’ebe tiru, taka oin ho hena metan (masker).

Loron kuarta, (15/07/2009) iha deklarasaun testamunha membru F-FDTL Isaac da Silva diskunfia ema ne’ebe tiru Prezidente Ramos Horta mak arguido Marcelo Caetano mesmo momentu ne’eba uza hela masker.

Isaac hateten, nia konhese Marcelo husi matan, jeito hamrik no hahalok, tamba uluk kolega militar no sempre hasoru malu iha cerimonia ruma.

“Bainhira ami lao pas iha jardim iha kios ida, hau nia maluk Agustinho hateten, Alfredo ho nia maluk iha laran, e hau hakilar Prezidente lao nei-neik. Atu ba besik odamatan hau hasoru Marcelo Caetano, nia maka tiru prezidente, tiru dala ida la-kona, tiru dala-rua ne’e maka kona iha Prezidenti nia kabun loos. Hau konhese nia tanba forsa maluk, se-karik iha loron ne’e, nia taka masker tomak ba nia oin hau la-konhese, maibe nia matan sai entaun hau hatene nia Marcelo, e alende ne’e nia hamrik loke ain, e mos nia hahalok halo hau konhese,”afirma Isaac ba tribunal.

Julgamentu iha loron haat, segunda (20/07/2009) sasin Adelino da Silva membru F-FDTL deklara ba tribunal katak, la-hatene se-mak tiru mate Alfredo no Leopoldino Exposto, tamba momentu akontesementu, nia iha hela haris fatin.

“Iha akontesimentu ne’e hau iha hela haris fatin laran, depois hau sai mai hau hare hau nia kolega (F-FDTL) sira ne’ebe hala’o seguransa iha residensia Prezidente Republika nian ne’eba laiha fatin akontesimentu, tamba ne’e hau la-hatene se-maka tiru mate Alfredo ho Leopoldinho,” haktuir Adelino hodi responde pergunta sira husi juiz Costancio Basmery, kona-ba se-maka tiru mate Alfredo ho Leopoldinho.

Julgamentu iha loron lima, tersa (21/07/2009) testamunha membru F-FDTL Francisco Marcal deklara katak, nia mak tiru Major Alfredo Reinado Alves no Leopoldino Exposto iha atentadu 11 Fevereiru 2008 ho kilat metra.

“Hau hare deit ema nain rua uza masker (topeng-red) halai ho pozisaun fogu (pozisaun tiru-red) hasoru hau, entaun metra ne’ebe hau kaer tiru ho razadas hodi hasoru. Hau la-hatene ema nain rua ne’e Alfredo no Leopoldino, “ katak Francisco Marcal ne’ebe momentu ne’eba iha residensia Prezidente da Republika Jose Ramos Horta Metiaut-Dili.

Iha akontesementu ne’e, testamunha deklara tiru uluk matebian Leopoldino hafoin tiru mate fali Maijor Alfredo.

Marcal haktuir, momentu tiru bainhira matebian Alfredo no Leopoldino sai husi tenda hodi dez-arma membru F-FDTL nain rua seluk.

Nia mos hateten tan katak, bainhira situasaun hakmatek, foin hatene katak ema nain rua ne’ebe nia tiru matebian Alfredo no Leopoldino Exposto

Entretantu, testamunha João Soares deklara ba tribunal katak la-hatene se-mak tiru mate Alfredo ho Leopoldino.

“Iha momentu ne’eba hau toba hela iha hau nia tenda laran ho kondisaun ulun moras bainhira hau nia kolega Domingos Pereira ba troka hau, no hau toba la-liu minute hira nia laran derepenti grupu rebeldes sira tama no foti hau nia kilat, ameasa hau no dehan hau tenke nonok se-lae hau mate, ” dehan nia.

Loron neen julgamentu, kuarta (22/07/2009) vitima atentadu 11 Fevereiru 2008 Tenente Celestino Gama la-konsege foo deklarasaun tamba kondisaun saude.

Liu husi diskusaun entre juiz koletivu, prokurador no ekipa advogado, juiz konsidera kondisaun vitima la-permite atu foo deklarasaun ba tribunal. Bainhira vitima iha ona kondisaun saude ne’ebe diak mak tribunal sei bolu hodi presta deklarasaun, “ dehan juiz Constancio Basmery ne’ebe deriji julgamentu.

Testamunha seluk membru Polisia Militar Albino Asis hateten katak, momentu akontesementu hare arguido Gilberto Mota.

“Hau hare Gilberto Mota iha portaun boot, kaer kilat se-tama ba residensia Prezidente da Republika. Hau hare nia taka ulun ho hena metan (topeng-red) maibe la-taka oin metin, “ deklara testamunha ne’ebe sai forsa F-FDTL iha tinan 2002.

Tamba hare arguido Gilberto Mota iha momentu akontesementu, defensor husu ba testamunha atu hare arguido sira ne’ebe tuur iha sorin loos no karuk, iha ou lae arguido Gilberto Mota.

Depois hamrik, hodi hare ba loos no karuk, testamunha ne’e deklara katak arguido laiha iha sala julgamentu.

Hafoin rona deklarasaun refere, mosu lian barullu husi audensia ne’ebe asiste, testamunha husu fila fali ba tribunal hodi hare dala ida tan tamba konfuzaun farda ne’ebe arguido sira uza iha momentu akontesementu no agora dadaun akompanha prosesu julgamentu.

Tuir testamunha katak, momentu akontesementu arguido uza farda forsa maibe laos farda F-FDTL nian no agora dadaun uza fali farda prisioneiros entaun halo nia konfuzaun.

Ho razaun ne’e, juiz foo fila fali oportunidade ba testamunha hodi hare fali no ikus testamunha hatudu Gilberto Mota ne’ebe tuur iha kadeira husi liman loos, kadeira primeiru husi oin, Gilberto tuur iha ninin karuk.

Julgamento durante ne’e, hetan prejensa husi arguido nain lima Angelita Francisca Maria Pires (sivil), Tito Tilman (F-FDTL), Francisco Andrade Ximenes (F-FDTL), Alfredo Andrade (F-FDTL), João Amaral (F-FDTL) ne’ebe durante ne’e hetan termos de residensia.

Arguido nain 23 ne’ebe nebe durante ne’e hela iha komarka Becora lidera husi Gastão Salsinha (F-FDTL) mak Amaro da Costa Susar (PNTL), Marcelo Caetano (F-FDTL), Ismael S. do Soares (F-FDTL), Domingos do Amaral (F-FDTL), Francisco Jose Antonio (F-FDTL), Paul Leonel de Deus (F-FDTL), Gilberto Suli Mota (F-FDTL), Joanino Mario Guterres (F-FDTL), Igidio Lay Carvalho (F-FDTL), Caetano dos Santo Ximenes (F-FDTL), Bernardo da Costa (F-FDTL), Avelino da Costa (F-FDTL), Alexandre Araujo (PNTL), Raimundo Maia Barreto (F-FDTL), Januario Babo Soares (F-FDTL), Julio Soares Guterres (F-FDTL), Gaspar Lopes (F-FDTL), Jose Agapito Madeira (F-FDTL), Julio Antonio Soares (F-FDTL), Quentino Expedito Santos (F-FDTL), Adolfo da Silva (F-FDTL) no Jose da Costa (F-FDTL).

Alende ne’e, hetan mos partisipasaun husi familia arguido nomos familia matebian maijor Alfredo Reinado no Leopoldino Exposto.

Julgamentu ba kazu ne’e sei halao semana ida dala tolu, segunda, tersa no kuarta.
Iha kazu ne’e, prokurador sei aprejenta testamunha membru F-FDTL ne’ebe momentu akontesementu iha fatin ne’eba, vitima, nomos ema sivil balun ne’ebe mak husi Australia no Indonesia, hamutuk hotu ema nain 134. (Timor Post)

Vox Pop Kazu 11 Fevereiru






Seguransa : Prosesu julgamentu ba kazu 11 Fevereiru 2008 hetan seguransa maximo husi Polisia Nasional Timor Lorosa'e, liliu Unidade Intervensaun Rapido, seguransa sivil no guarda prisioneiros. Foto TP/Mario Jhonny

Alfredo Laiha Intensaun Oho, Salsinha Sei Hatudu Autor
DILI –
Tuir familia Maijor Alfredo Reinado Alves, Leopoldinho Exposto, eis Tenente Gastão

Salsinha, Marcelo Caetano katak, akontesementu 11 Fevereiru 2008 laos hanesan intensaun atu asalta Prezidente da Republika Jose Ramos Horta iha Metiaut no Primeiru Ministru Kay-Rala Xanana Gusmão iha Balibar.

Aman husi matebian Alfredo Reinado Alves, Victor Alves hateten katak, maijor Alfredo laiha intensaun atu oho Prezidente Ramos Horta.

“Tuir hau nia hare lo-loos ne’e labele akontese, tanba buat ne’ebe akontese kuandu ita hare husi kronolojia akontesimentu tuir lo-loos labele mosu korban (vitima), maibe cara (meius) ne’ebe diak maka kaer deit nia (Alfredo) tanba bainhia ita hare nia mate hau hare buat ne’e la-loos, se-iha misterius ruma la-loos, tanba Alfredo la-hanoin atu tiru Prezidente Horta,” dehan Alves ba jornalista sira, iha Tribunal Distrital de Dili, hafoin partisipa primeiru julgamentu ba kazu 11 Fevereiru, segunda (13/07/2009).

Alende ne’e, feen husi matebian Leopoldinho Exposto, Natalia Lidya Soares konfesa sente triste bainhira rona deklarasaun husi testamunha Francisco Marcal ne’ebe tiru mate Alfredo no Leopoldinho.

“Tamba-sa mak momentu ne’eba, sira la-kaer deit hau nian laen (Leopoldino-red) maibe tiru mate fali. Ida ne’e mak halo hau triste, “ katak Natalia, hafoin julgamentu iha loron rua, tersa (21/07/2009).

Lidya Soares hateten katak, intensaun nia laen (Leopoldinho) ba residensia PR Horta tanba hetan konvite husi Prezidente atu halo dialogo laos intensaun atu oho Prezidente Ramos Horta.
Husu Salsinha Koalia Lia-Loos

Relasiona ho kazu ne’e, familia matebian Leopoldinho no maijor Alfredo mos husu ba Gastão Salsinha atu haktuir lia loos ba tribunal kona-ba objetivu halo asaun iha 11 Fevereiru.
“Hau espera ohin loron lia-loos tenki fo sai, tanba saida Alfredo tun ba PR Horta nia uma, tanba

Horta sempre ba hasoru Alfredo la-akontese buat ida, se iha rencana (planu) oho PR Horta iha fatin seluk laos, tanba hau sente Alfredo ba iha ne’eba atu entrega-an, tanba laiha intensaun oho ema,” katak Aman husi matebian Alfredo Reinado Victor Alves.

Entretantu, reprejentante povo iha uma fukun Parlamentu Nasional mos tau esperansa ba grupo Gastão Salsinha atu koalia lia-loos ba tribunal.

Deputadu Inacio Moreira husi bankada Fretili hateten, nia iha fiar Gastão Salsinha sei foo sai autor prinsipal sira ba krize 2006 no atentadu 11 Fevereiru 2008.

“Hau fiar Salsina sei hateten sai se-mak autor ba krizi 2006 to’o mai atentadu 11 de Fevereiru hodi halo ita nia Prezidente kanek no Alfredo ne’ebe mate. Salsinha sei hateten sai buat ne’ebe nia hatene no loos,” dehan Inacio iha Parlamentu Nasional, segunda (13/07/2009).

Tuir Inacio nia hare, krize 2006 ho asidente 11 Fevereiru mosu tanba nain ulun balun maka hakarak hadau kadeira hodi halo povo kiik sira mak sai vitima, ba sira nia interese.

Deputadu Aderito Hugo da Costa membru husi bankada CNRT haktuir, krize 2006 no atentadu mosu tanba arogansia lider balun nian iha rai ida ne’e.

”Problema sira ne’e mosu tanba arogansia lideransa sira nian dala barak ko’olia buka manan deit, nunka rona malu dehan ninian mak loos deit hodi halo povu kiik mak sai vitima, ” nia hateten.

Lucas da Costa deputadu husi bankada Partido Demokratiko hateten katak, tribunal sei foti desizaun ne’ebe klaru no laiha influensia husi politik hodi kazu ne’e e bele hetan lia-loos no justisa, tanba justisa ne’e orgaun soberanu ida ne’ebe kaer justisa no lia-loos.

Vise Prezidente Parlamentu Nasional Vicente da Silva Guterres, liu husi sesaun plenaria husu ba politiku sira atu labele interven ba kazu atentadu 11 Fevereiru 2008 ne’ebe agora dadaun Tribunal Distrital de Dili halo julgamentu.

“Husu ba deputadu sira iha momentu ne’e iha prosesu julgamentu atu nonok, husik orgaun soberania hanesan tribunal halao knar para sente katak laiha influensia husi ne’ebe deit. Nune’e julgamentu ne’e independente, imparsial tuir lei no faktus, “ nia reafirma ba jornalista sira, hafoin sesaun plenaria.

Tuir nia, tribunal sei lao tuir regras, nomos konstituisaun RDTL hodi hare lia loos, imparsialidade no independente.

Deputadu husi bankada Klibur Oan Timor Asuwain Manuel Tilman sente triste tanba forsa sira hanesan eis Tenente Salsinha no nia grupu la-merese tama iha kadeia no tribunal.

“Intensaun atu oho prezidente manan saida, tanba ne’e mak hau hanoin povo Timor tomak. Liliu ami ne’ebe tuur iha parlamentu ida ne’e keta balun aproveita duni petisionariu no Alfredo Reinado hodi manan eleisaun dada Alfredo mai Dili mate tiha sira ne’e mak para tiha iha kadeia, “ nia reafirma.

Entretantu, Antonio Pinto pupulasaun ne’ebe hela iha Becora hateten, julgamentu ne’e hatudu katak kada sidadaun hanesan deit iha tribunal nia oin.

Nia husu ba Salsinha ho nia elementu sira hodi fo sai lia-loos, liu – liu autor sira seluk.
Primeiru Ministru Xanana Gusmão nudar vitima husu ba tribunal atu halao julgamentu ho livre liu husi dalan ne’ebe loos.

“Nudar xefe governu hau laiha buat ida atu hato’o, maibe nudar ema ida ke vitima hetan mos atentadu ne’e, hau responde tiha ona ba tribunal. Buat (justisa) ne’e tenki lao tuir nia dalan lo-loos, husik tribunal maka julga atu hetan buat loos,” dehan Xanana ba jornalista sira, iha salaun VIP Aeroporto Komoro liu husi konferensia imprensa, tersa (14/07), hafoin fila husi tratamentu saude iha Singapura. (Timor Post)

Pires Hetan Ameasa


Angelita Hetan Ameasa Husi Telefone

DILI – Arguida ba kazu atentadu 11 Fevereiru 2008 iha residensia Prezidente da Republika Metiaut Dili, Angelita Maria Pires hateten katak, hetan ameasa husi ema balun liu husi telefone atu labele foo sai lia loos ba tribunal.


“Hau hetan telefone husi ema balun, numeru marka privadu. Ema ne’e koalia ho Tetun e ameasa dehan labele koalia barak, ita boot nia laen mate tamba koalia barak. Buat sira ne’e, entaun hau ladun hakfodak. Buat ne’e hau sei lori nafatin ba oin, atu ameasa hau too ne’ebe, hau prontu lori nafatin ba oin. Hau fiar katak tempu too ona atu hetan lia loos no justica, “ dehan nia, ba jornalista sira.


Hafoin partisipa julgamentu ba dala neen iha Tribunal Distrital de Dili, kuarta (22/07/2009), Pires hatutan tan katak, ema ne’ebe telefone hodi ameasa, nia dehan konhese didiak ho lian mane maibe la-hatene klaru ema ne’e se.


Angelita Pires ne’ebe hetan akuzasaun hanesan autor prinsipal ba kazu atentadu hasoru Xefi do Estadu konfesa katak, ameasa ne’ebe hetan maizumenus dala 10 ou 20 antes kazu refere julga iha tribunal.


Nia haktuir, tamba troka ona numeru kontaktu entaun la-hetan ona ameasa, no sente seguransa ba nia lao diak tamba hela ho nian advogado sira, “ katak nia.


“Hau nian situasaun seguransa agora diak, hau nian saude komesa diak no hau pronto simu justica ne’ebe tribunal sei foo, “ nia reafirma. (Timor Post)